TOPRAKLAR

Toprak, katmanları oluşmuş veya oluşmamış olsun, karada yaşayan bitkilerin gelişmesi için gerekli olan doğal ortamdır. Herhangi bir yerdeki toprağın özellikleri, iklim ve canlıların rölyef şartlarına bağlı olarak ve uzun bir zaman periyodu içinde ana kaya maddesi üzerinde yaptıkları müşterek tesirin neticesinde meydana gelir. Kültür şartları ve insanların toprağı kullanma şekilleri de bu müşterek tesire

dâhildir. Hakkâri ilinde toprakları dört ana grupta toplamak mümkündür. Bunların birincisi; kalkersiz

kahverengi topraklardır. Olgun topraklardan olan kalkersiz kahverengi topraklar, Hakkâri’de 400-750 mm arasında yağış alan yerlerde, kalkerli kumlu kil ve kumlu kil taşları üzerinde oluşmuştur. İlde yaklaşık 266.000 hektar alanı örtmektedir. Genel olarak doğal drenajları iyi olan bu toprakların, İldeki dağılışına bakıldığında İlin, doğu, güneydoğu ve kuzeyinde oldukça geniş alanları kapladıkları görülmektedir. Bu toprakların doğal bitki örtüsü ot ve çalı karışımı bitkilerden oluşmaktadır. İkincisi; kahverengi orman topraklarıdır. Yarı olgun topraklardan oluşan kahverengi orman toprakları, İlde yıllık yağışın 627-870 mm olduğu kesimlerde yaklaşık 230.000 hektar alanı örter. Toprağı oluşturan ana kaya, genellikle, kireççe zengin kil taşlarıdır. Üst toprak iyi oluşmuştur. Gözenekli yada kırıntılı yapıdadır. Mineral madde ile organik madde iyice karışmış durumdadır. Alt toprak kırıntılı yapıda ve kahverengidir. Altta kalsiyum

karbonat birikimi görünür. Derinliği 50-90 cm arasında değişmektedir. Kahverengi orman topraklarının doğal bitki örtüsü kışın yaprağını döken orman ağaçları ve çalılardır. Üçüncüsü; kestane renkli topraklar oluşturur. Olgun topraklardan olan kestane renkli topraklar, İlde yıllık yağışın 370-620 mm arasında olduğu kesimlerde yaklaşık 212.000 hektar alanı örter. Kestane renkli toprakları oluşturan ana madde, volkanik ve kalkerli kayalardır. 30-50 cm kalınlığında ve kırıntılı yapıdaki üst tabaka, orta derecede organik madde içerir. Organik madde mineral madde ile iyice karışmış durumdadır. Alt toprağın rengi koyu kahverengi

ya da kırmızı kahverengidir. Prizmatik yapılı bu tabakada kil birikmesi görülür. Alt kesimlerde, sertleşmiş halde kireç birikmesi vardır. Hakkâri’de kestane renkli toprakların doğal bitki örtüsü, kısa ve uzun otlarla, çalılar ve seyrek ağaçlardır. Dördüncüsü; İlde yıllık yağışın 500- 1.200 mm olduğu alanlar üzerinde oluşan podzolik topraklardır. Olgun topraklardan olan, podzolik topraklar yaklaşık 72.000 hektar alanı örter. Podzolik toprakları oluşturan ana madde, volkanik ve kalkerli kayalarla kum taşlarıdır. Gözenekli yapıda bir üst tabakada, organik madde ile mineral madde iyice karışmıştır. Alt toprak, yuvarlak köşeli blok yapıdadır ve kil birikmesi görülmektedir. Podzolik toprakların doğal bitki örtüsü, kışın yaprağını döken orman ağaçları ile iğne yapraklı ağaçlardır. Akarsuların taşıma ve biriktirme faaliyetlerinin ürünü olan alüvyal topraklar ise, Dördüncü grup toprakları oluşturmaktadır. Bu topraklar İlde Zap, Şemdinli ve Nehil vadilerini tabanlarıyla  Hacıbey Deresi çevresinde, yaklaşık 9.000 hektar alanı örter. İklim, drenaj ve kullanma durumuna göre içerdikleri organik madde miktarları değişmektedir. Genç topraklar olmaları nedeniyle, özel bir ilklim tipi ve bitki örtüsü gerektirmez. Bu topraklarda, İlin iklim ve topografya koşullarına uyabilen her ürün yetiştirilebilir. Tarih boyunca insanların yerleşme faaliyetlerinin yoğunlaştığı alanlar olan bu topraklar, aynı zamanda yoğun ziraat alanlarıdır. İkime bağlı olarak hemen her tür bitki bu topraklarda yetiştirilebilir. İlde, alüvyal topraklarla iç içe olmak üzere, sürekli su alan ya da su sızan alanlarda hidromorfik alüvyal topraklar bulunur. Uzun süre yaş kalan bu topraklar İlde yaklaşık 12.000 hektar alanı örter. Yılın büyük bir bölümünde bataklık durumunda olan bu topraklar gerekli drenaj önlemleri alınabilirse, çayır ve sulak yerlere uygun ağaç türleri yetiştirilmesine elverişlidir. İlde diğer önemli bir toprak çeşidi ise kolüvyal topraklardır. Sözkonusu topraklar, eğim derecesi fazla olan alanların etek kısımlarında toprak kayması, yüzey akışı, yer çekimi ve yan derelerin kısa mesafelerden taşıyarak etek kısımlarında ve vadi ağızlarında biriktirerek oluşmuştur. Kolüvyal topraklar daha çok İldeki küçük de olsa bulunan ovaların kenar kısımlarındaki eteklerde yer almaktadır. İyi drenajlı ve verimli olan bu topraklarda bölgede tahıl tarımı yapılmaktadır.

Alüvyal topraklarla geçişli olmak üzere eğimi %2’nin üstünde olan yamaçlarda, yaklaşık 1.200 hektar alanı örter. Genç topraklar olmaları nedeniyle özel bir iklim tipi ve bitki örtüsü gerektirmez. İlin iklim ve topografya koşullarına uyabilen bütün ürünler yetiştirilebilir. İlde, tarımın ana kaynağı olan toprak, kullanma amaçları yönünden % 86 oranında tarıma uygunluk göstermektedir. Bu değer yaklaşık % 94 olan ülke ortalamasının altındadır. Sürüme elverişlilik açısından ise, I.,II,III, ve IV. Yetenek sınıflarına giren ve tarım araçlarıyla işlenebilen topraklar yaklaşık, 58.000 hektar alanı kaplamakta ve il alanının % 6’sını oluşturmaktadır. Bu toprakların ancak 2.000 hektarı I. Sınıf sorunsuz topraklardır. Geriye kalan II. , III., ve IV. yetenek sınıfı toprakların % 17 oranında çoraklık, % 31 oranında yaşlılık ve % 66 oranında su erozyonu sorunu vardır. Bu nedenle, tarım araçlarıyla işlenebilir nitelik gösteren bu tarım topraklarının büyük bir bölümünde ürün yetiştirilememektedir. İşlenebilir topraklarda, Türkiye ortalaması % 34 civarındadır. Hakkâri’ de tarla tarımı fazla önemli bir yer tutmaz. Tarımda hayvancılık başta gelen uğraştır. İlde çayır mera ve orman kullanımı altında bulunması gereken VI. ve VII. sınıf topraklar, yaklaşık 764.000 hektar alanı kaplamakta ve İl alanının % 80’ini oluşturmaktadır. Bu oran, % 60 olan Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Ülke genelinde etkili olan erozyon, Hakkâri il topraklarının da başta gelen sorunudur. Erozyonla birlikte ölçüsüz ve bilgisiz kullanım, İlde yaklaşık 129.000 hektar alanı çıplaklaştırmış ve tarıma elverişsiz duruma sokmuştur. 640.000 hektarlık tarım yapılabilir toprak yok olmak üzeredir. Kullanma kabiliyet sınıflarına göre tanımladığımızda İldeki topraklar geçmişten farklı olarak yeni değerlendirmelere göre farklılaşmakta ve 8 kabiliyet sınıfında görmek mümkün olmaktadır. Bunlardan, I. Sınıf arazilerin yeryüzü şekillerinin düz veya düze yakın (% 0-2)'olduğu görülmektedir. I. Sınıf arazilerin kapladığı alan 158.906 ha olup İl yüzölçümünün % 5,6'sını teşkil etmektedir. I. Sınıf arazilerin; % 61'nî alüvyal topraklar, % 4'nü kolüvyal topraklar, % 2,7'ni kahverengi orman topraklar, % 28,6'sını kahverengi topraklar, % 0,1'ni kireçsiz kahverengi topraklar, % 3,5'nu kırmızı kahverengi topraklar oluşturmaktadır. Bu arazilerin 73.395 ha’ da kuru tarım, 78.759 ha’ da sulu tarım yapılmaktadır. 3.150 ha ‘da çayır-mera alanı, 1.021 ha' da diğer kullanım içindir. II. Sınıf arazilerin toplam miktarı 187.303 ha'dır. Bu arazileri % 7,6'nı alüviyal topraklar, % 7,2'sini kolüviyal topraklar, % 11,4'nü kahverengi orman toprakları, % 24'ünü kahverengi toprakla ve % 3'ünü kırmızı kahverengi topraklar oluşturmaktadır. Bu arazilerin; 144.140 ha ’da kuru tarım, 29.310 ha’ da sulu tarım yapılmaktadır. II. sınıf arazilerin 12.123 ha çayır-mera, 944 ha orman ve fundalık ve 785 ha tarım dışı arazidir. III. sınıf araziler 337.498 ha kapladığı alan ile İlin % 12, 23’sini teşkil eder. Bu arazinin toprak gruplarına göre dağılımı ise % 3,3'ü alüviyal topraklar, % 4,4'ü kolüviyal topraklar, % 2,4'ü kahverengi orman topraklar, % 1,4'ü kireçsiz kahverengi orman toprak, % 59'u kahverengi toprak, % 1,8'i kireçsiz kahverengi topraklar şeklindedir. Bu alanların kullanım durumları ise şöyledir; 285.208 ha kuru tarım, 20.559 ha sulu tarım, 24.845 ha çayır-mera ve 629 ha yerleşim alanı şeklinde dağılıma sahiptir. IV.sınıf araziler İlin 302.811 ha alanı ile % 11'sini kaplamaktadır. IV.'üncü sınıf arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise şöyledir; % 0,7'si kolüviyal topraklar, % 26'sı kahverengi orman topraklar, % 1,7'si kireçsiz kahverengi orman topraklar, % 55,7'si kahverengi topraklar, 9,4'ü kırmızı kahverengi topraklardan oluşmaktadır. Bu alanların kullanım durumları ise şöyledir; 227.036 ha kuru tarım, 9.146 ha sulu tarım, 50.289 ha çayır mera, 15.757 ha orman-fundalık alanlarıdır. V. sınıf araziler, 5.645 ha alam ile İlin % 0,2'sini kaplamaktadır. Bu alanın büyük toprak gruplarına göre dağılımı şöyledir; V. sınıf arazilerin 254 ha alüviyal topraklar, 4.766 ha hidromorfik alüviyal topraklar, 625 ha kahverengi toprak, 5.020 ha toprakta yaşlık-çoraklık sorunu vardır. V. sınıf toprakların 4.716 hektar alanı çayır-mera alanıdır ve derin toprak profiline sahiptir. VI. sınıf araziler, 378.727 ha alan ile İlin % 13,3'nü kaplar. Toprak gruplarına göre dağılımı ise; 2.362 ha alüviyal topraklar, 171.704 ha kahverengi orman toprakları, 10.924 ha kireçsiz kahverengi orman toprakları, 160.979 ha kahverengi topraklar, 14216 ha kireçsiz kahverengi topraklar, 12.727 ha kırmızı kahverengi topraklar, 3.543 ha alan yüksek dağ-çayır toprakları şeklindedir. Bu toprakların kullanım durumları ise şöyledir; 224.233 ha’da kuru tarım, 3.173 ha’da sulu tarım yapılmaktadır. Bu toprakların 120.145 ha çayır-mera, 30.993 ha orman ve fundalık, 183 ha yerleşim alanı mevcuttur. VII. sınıf araziler, 1.387.681 ha ile İlin % 48,6'lik kısmını kaplar. Bu alanların toprak gruplarının dağılımı ise; 761.837 ha kahverengi orman topraklar, 92.974 ha kireçsiz kahverengi orman toprakları, 396.877 ha kahverengi topraklar, 61.058 ha kireçsiz kahverengi topraklar, 70.771 ha kırmızımsı kahverengi topraklar şeklindedir. VII. Sınıf toprak alanlarının; 117.722 ha’da kuru tarım, 56 ha’da sulu tarım yapılmaktadır. VII. sınıf arazilerde 992.655 ha çayır-mera, 276.573 ha orman funda arazisi ve 148 ha yerleşim alanı mevcuttur. VIII. sınıf araziler, 90.271 ha ile İl topraklarının % 3,2 'sini oluşturur. Bu arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise 75 ha alüviyal topraklar, 138 ha sazlık-bataklık, 9.286 ha alan ırmak-taşkın yatakları, 77.137 ha çıplak kaya ve moloz, 2.023 ha su yüzeyi şeklindedir. Orman ve fundalık alanlar İlin 330.524 hektar alanını kaplar. Bunun 232.618 ha’ı orman, 97.906 ha’ı alan fundalıktır. Orman-fundalık alanların % 84'ü VII. Sınıf arazilerde bulunmaktadır. Yerleşim alanları ise İlin 5.036 hektar alanlık kısmını kaplamaktadır. Bu alanların 1.021 ha I. sınıf arazilerde, 785 ha II. sınıf arazilerde, 629 ha III. Sınıf arazilerde bulunmaktadır. Yerleşim alanlarının %60'lık kısmı tarıma elverişli alanlarda kurulmuştur. Diğer alanların dağılımı ise şöyledir;

Tarım arazilerinde kuru, sulu ve bahçe arazilerinin çoğunluğunda herhangi bir muhafaza çalışması gerekmektedir.  Muhafaza işlemlerine gerek göstermeyen ve I. sınıf olarak nitelendirilen tarım arazilerinin oranı % 0,2'dir. Bunların dışında kalan tarım arazileri problemin cinsine göre değişik muhafaza çalışmalarına ihtiyaç göstermektedir. Tarım arazilerinde muhafaza işlemlerini gerektiren problemler erozyon zararı, aşırı su ve elverişsiz toprak şartlarıdır. Yüzey akışı toprağın üst katmanını tabakalar halinde taşıyıp götürdükçe, daha alt tabakaların sürülmesi gerekmekte ve en sonunda yüzeye çıkan verimsiz ana materyalin bile işlenmesi icap etmektedir. Erozyon ilerledikçe toprak verimi de düşmektedir. Çünkü bitki besin maddeleri, organik maddeler ve toprağa canlılık veren mikroorganizmalarda yüzey akışları ile taşınıp gitmektedir. Erozyonu önlemede kontur sürüm, şeritvari ekim ve teraslama önerilebilir.