Kızıl Kümbet Zaviyesi
Gülereş Baba Mahallesinde, mezarlığın bulunduğu sırtın güney tarafında yer almaktadır. Günümüzde yapı oldukça harap ve yıkılmış vaziyettedir. Kalan duvar kalıntılarından planını belirlemek mümkün olmuştur.
Yapı, doğu batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, 16.50 m x 11.80 m dış ölçülere sahiptir. Yapıya batı cephenin kuzey köşesin- den bir kapıyla girilmektedir. Buradan doğuya doğru genişleyen bir hole geçilmektedir. Bunda başka, kapılar hole açılan, doğu ve güney tarafta dört oda yer almaktadır. Bu odalar kare ve dikdörtgen planlı bir özellik taşımaktadır. Yapılan yüzey araştırmasında, yapıda firuze renkli çini parçalarına rastlanmıştır Bunun da kazısının yapılması halinde yapı tam olarak ortaya çıkarılabilecektir.
Çukurca Cevizli Köyü Pirment Türbesi
Çukurca’ya bağlı Cevizli (Güzareş) köyünün Piri (Güven) Mezrası’nda bulunmaktadır. Türbeye vadide Han Yaylası istikametinde devam eden bozuk bir araç yolu ile ulaşılmaktadır. Türbenin bulunduğu Piri Mezrası, kara yolundan vadi boyunca 25 km’lik bir mesafede- dir. Cevizli Köyü’nden itibaren yapıya ulaşabilmek için 4 km daha gidilmektedir. Günümüzde meskûn değildir. Türbenin de içinde bulunduğu arazi Nasir Özerk’e aittir.
Türbe Han Deresi’nin kuzey tarafında kuzeyden güneye eğimli bir arazi üzerinde kurulmuştur. Türbenin güney ve batısında de- ğirmen ve ev kalıntıları mevcuttur. Yapının kuzey tarafı sarp kayalıklarla çevrilidir. Üzerinde herhangi bir yazıt bulunmadığından kim tara- fından ve hangi tarihte yapıldığı belli değildir. Yapıdan günümüze üzeri bezemeli ahşap kapı parçası ulaşmıştır. Türbe dıştan 6.80x5.45 m ölçülerindedir. Kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı, tek katlı ve iki bölümden oluşmaktadır. Bunlardan güneydeki mescit, kuzeydeki türbedir. Yapının dıştan doğu ve batı cepheleri kısmen görülebilmekte, sağır duvar görünümündedir. Kuzey cephesi dam seviyesine kadar toprakla kapanmıştır. Güney cephenin batı köşesine kaydırılmış düz lentolu, dikdörtgen biçiminde bir kapı açılmıştır. Kapının doğusunda dam seviyesine yakın bir mazgal pencere bırakılmıştır. Giriş zeminden yükselmiş ve sonradan yapılmış bir merdiven vardır. Güney cephe yapının tümüyle açık bir şekilde görülen yeri durumundadır. Cephelerde yer yer sıva kalıntıları vardır.
Yapıya güney cephenin batı köşesine kaydırılmış bir kapı ile girilmektedir. Giriş zeminden yükseltilmiştir. Sonradan taşların yığılması ile oluşturulmuş bir merdiven vardır. Kapı düz lentolu, düz açıklıklı 0,77 m genişli- ğinde tutulmuştur. İç mekân güneydeki mescit bölümü 3.60x1.90 m ölçülerinde doğubatı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Üzeri aynı yöndeki beşiktonoz ile örtülüdür. Güney duvarının ortasında sivri kemerli bir mihrap nişi açılmıştır. Nişin ortasında kabaca işlenmiş bir kandil motifi bulunmaktadır.
Çukurca Cevizli Köyü Pirment Türbesi
Kuzeydeki türbe kısmı içten 2.95x3.55 m ölçülerindedir. Mescit kısmına göre daha büyük olup, buradan 0.50 m yükseltilmiştir. Bu bölümde doğu-batı istikametinde dikdörtgen planlı ve beşik tonoz örtülüdür. Toprak zemin şeklindedir. Ortada doğu-batı doğrultusunda bir mezar bulunmaktadır. Mezarın baş ve ayak şahideler basit taşlardan yapılmıştır. Batı duvarında 0.20 m derinliğinde bir dolap nişine yer verilmiştir. Her iki bölümde kireç harcı ile sıvanmış, yer yer dökülmüştür.
Yapıda tek süsleme unsuru olan kapı parçası ceviz ağacından yapılmıştır. Dikdörtgen biçimindeki kapının yarıya yakın kısmı kalmıştır. Yüzeyine oyma tekniğinde süslemeler yapılmıştır. Üst, orta kesiminde yer alan bir çarkıfelek motifi ile bunun üst, yan ve alt kesimindeki çeşitli geometrik süslemelerden oluşmaktadır. Çarkıfelek motifi dairesel şekilde on üç koldan meydana gelmiştir. Bunun üst kesiminde ve alt kesiminde eşkenar dörtgenlerle oluşturulan altıgen ve altı köşeli yıldız süslemeler yapılmıştır. Yan kısımlarda ise çapraz motifleri iki sıra ha- linde düzenlenmiştir. Parçanın sağ yarısı kırılmış yer yer çatlamalar mevcuttur. Bu parça Van Müzesi’ne getirilerek koruma altına alınmıştır.
Çukurca Cevizli Köyü Pirment Türbesi
Yapının tamamı iri kesme taşlarla oluşturulmuştur. Alt kısımdaki taş sıraları daha iri ve düzgündür. Üst sıralarda ise taşlar küçülmüştür. Yapıda duvar kalınlıkları 0.70 m. ve 0.98 m. arasında değişmektedir. Kesme taş gerek duvarlarda ve gerekse beşik tonoz örtülerde harçla tutturularak kullanılmıştır. Dıştan düz toprak dam örtülüdür. Kenarlarına sal taşların- dan bir saçak yapılmıştır. Bugün kullanılmayan türbe sağlam kalmış, büyük ölçüde özelliklerini muhafaza etmektedir.