HAKKÂRİ İLİ EKONOMİK GÖRÜNÜM

Hakkâri ili, Anadolu, Mezopotamya ve İran üçgeninde yer alması, coğrafi konumu ve yapısı sebebiyle tarihte birçok topluluğa vatan olmuştur. Hakkâri, Med, Pers, Selevkos, Abba- si, Selçuklu, Moğol, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Osmanlı hâkimiyetini görmüştür. Birinci Dünya Savaşı sonrasında 1915’te Rusların işgaline uğrayan Hakkâri 1918 yılında işgalden kurtarılarak özgürlüğüne kavuşmuştur. 1933 yılında Van iline bağlı olan Hakkari 1936 yılında il statüsü kazanmıştır. Hakkâri ilinin Doğu Anadolu Bölgesi yerleşme tarihi açısından köklü geçmişi ve geçmişten gelen birikimiyle, tarihin her döneminde ön plana çıkmış ve bir şekilde ticarete konu olmuştur. İlin coğrafi olarak dağlık olması ekonomik çeşitliliği azaltsa da, belli sektörleri ön plana çıkarmıştır. Tarım arazilerinin azlığı ve dağlık araziler dolayısıyla hayvancılık bölgenin temel ekonomik dinamiği haline gelmiştir. Fakat Hakkâri’deki elverişsiz coğrafi şartlar sebebiyle ekonomik sektörler çok çeşitlenememiş, hatta bazı dönemlerde kesintiye uğramıştır. Genelde tarım ve hayvancılıkla uğraşan halkın, güvenlik sorunları sebebiyle şehir merkezlerine göç etmesiyle sorunlar baş göstermiş, sosyolojik doku bozulmuş, tarım ve hayvancılık önemli ölçüde gerilemiş ve bunların sonucu olarak işsizlik sorunu önemli ölçüde artmıştır.

Hakkâri’nin Irak ve İran olmak üzere iki farklı ülkeye komşu olması, bölgenin önemli illerinden biri olmasını sağlamıştır. Bu ülkelere komşu olması özellikle dış ticaret bağlamında çok önemli bir avantaj sağlasa da, ilin son yıllarda sürekli terör sorunu ile anılması, her geçen gün büyüyen ekonomik problemleri ve teşvik sisteminden kaynaklanan sorunlar ile yeterli düzeyde yatırım yapılamaması, özellikle işsizliğin artmasına yol açtığı gibi, tarım, sanayi ve ticareti de durma noktasına getirmiştir. Bu bağlamda ekonominin yeniden canlandırılması için; teşvik sisteminde doğu illerinden farklı bir konumda değerlendirilmesi, ulaşım ağlarının genişletilmesi ve yenilenmesi, 2008 yılında kurulan üni- versitenin daha aktif hale gelmesi, zengin doğal kaynakların değerlendirilmesi ve dış ticaretin arttırılması için sınır kapılarının aktif hale getirilmesi, sürdürülebilir bir gelişmenin sağlanabilmesi için oldukça önemlidir.

Hakkâri’nin genel ekonomik yapısına bakıldığında, ekilebilir tarım arazisi sınırlı olduğundan yüzyıllardan beri yöre halkının temel geçim kaynağı hayvancılık olmuştur. İlin işlenebilen tarım arazisi az olduğu için tarla tarımı, seracılık, meyvecilik ve sebzecilik gibi araziye bağlı tarımsal faaliyetler yeterli ölçüde gelişememiştir. Ancak geniş çayır-meraları ve yüksek yayları ile hayvancılık yapmaya oldukça elverişlidir. İlin arazi yapısı engebeli olup dar bir alan içinde topoğrafik farklılıkları nedeni ile arıcılık sezonu di- ğer illere göre daha uzun sürmektedir. İldeki bu yükseklik farklılıklarının yanı sıra; bitki örtüsü bakımından zengin bir floraya sahip olması, bitkilerin değişik zamanlarda çiçek açması, arıcılık sezonunun uzun sürmesi ve yöreye has çiçeklerin bolluğu sayesinde arıcılık ekonomik yaşamda önemli bir unsurdur. Bunun dışında, su ürünleri yetiştiriciliği gibi üretim faaliyetleri de bulun- maktadır. Yeryüzü şekillerinin yaklaşık %88’ini dağların oluşturduğu Hakkâri’nin kullanılan toplam tarım arazisinin %74,8’i sulanabilmektedir.

Hakkâri idari yapı yönünden; Merkez, 3 ilçe, 4 belde, 136 köy, 377 mezradan oluşmaktadır. 2014 yılı itibariyle 276.287 kişi yaşamaktadır. Nüfus bakımında Türkiye ge- nelinde 63. sıradadır. Nüfusun 149.217 ki- şisi şehirlerde yaşarken, 123.824 kişisi belde ve köylerde yaşamaktadır. Şehirde yaşayanların oranı %54,5 iken köyde yaşayanların oranı ise %45,5’tür. Türkiye genelinde ise il ve ilçe merkezlerinde yaşayanların oranının %91.3 olduğu dikkate alınırsa, Hakkâri’de kırsal

yaşamın Türkiye ortalamasının çok üzerinde olduğu ifade edilebilir. İlçelere göre nüfus dağı- lımına bakıldığında ise, Merkez 80497 kişi (ilçe merkezi 57585, belde ve köyler 22912), Yükse- kova 117440 kişi (ilçe merkezi 68757, belde ve köyler 48683), Şemdinli 63261 kişi (ilçe merkezi 15739, belde ve köyler 47522) ve Çukurca 16251 (ilçe merkezi 8698, belde ve köyler 7553) kişidir.

İl merkezi nüfusu 57.585 olan ilin nüfus yoğunluğu ise km2 başına 38 kişidir. Türkiye ge- nelinde ise nüfus yoğunluğu 100, en yüksek olan İstanbul’da ise bu değer 2725’tir. Bu bakımdan Hakkâri Türkiye değerinin oldukça altındadır. Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Hakkâri’nin 7228 km2’lik alanı ile Türkiye yüzölçümünün %0,9’unu kaplamaktadır. 2012-2013 dönemin- de Hakkâri’de nüfus artış hızı binde -25.1 ile binde 13.7 olan Türkiye değerinin altındadır. Bunun sebebi olarak büyük şehirlere olan göçler düşünülebilir. Hakkâri 2012-2013 net göç hızına bakıldığında, binde -8.3 ile göç veren illerdendir. Bu dönemde Hakkâri’ye 8007 kişi göç ederken, Hakkâri dışına göç eden sayısı ise 10293 kişidir. Hakkari’ye komşu illerden Şırnak’ın net göç hızı binde -1.5, Siirt’in net göç hızı binde -7.8 ve Ağ- rı’nın net göç hızı ise binde -24.6’dır.