Doğum

Dünyanın her tarafında olduğu gibi Hakkâri’de de aileye katılacak yeni bir bebek tüm ailede büyük bir heyecana sebep olur ve en başta anne ve baba  olmak üzere ailenin tüm bireylerini çok sevindirir. Hakkâri ve yöresinde çocuk sahibi olmak çok önemlidir. Çocuğu olmayan aileler doktorlara gitmek, yatırlara gidip adaklar adamak, hatta  kocakarı ilaçları yaptırmak gibi pek çok yolu denerler.

         Doğum Öncesi

Çocuk bekleyen anne aile içerisinde mümkün olduğunca kayırılıp ve kollanır. Anne adayına ağır iş yaptırılmaz ve onun canının istediği yiyecekler mutlaka alınır. Kadının aşermesine, oburluk veya açgözlülük yapmasına göz yumulur. Ne de olsa o çift canlıdır (ducani). Doğumun yaklaştığı, sancıların başladığı anda anne adayı köyde ise köyün en tecrübeli kadını (dayık) ebe olarak doğum yapılacak eve getirilir. Doğum şehirde veya ilçe merkezinde bir evde gerçekleşecek ise, benzer şekilde tecrübeli bir kadın veya resmi ebe eve getirilir. Anne adayı nadir olarak hastaneye veya doğumhaneye götürülür.

Landik/beşikte çocuk.

  Doğum Sırası

Köy yerinde gerçekleşen doğumlarda dayık veya ebe eve çağırdıktan sonra doğum daha kolay  lsun diye caminin damında bulunan ve loğ adıverilen taş dikine kaldırılır. Hocanın okuduğu su    mümkünse doğum yapacak kadına içirilir. Doğum zorlu geçiyorsa dua edilirken mutlaka büyük veya küçük baş bir hayvan ve ekmek adanır. Doğumdan hemen sonra da adaklar yerine getirilir.

         Doğum Sonrası

Selametle gerçekleşen doğumun ardından hemen çocuğun göbeği kesilir. Ardından çocuk yıkanır vevücuduna az da olsa tuz serpilir. Yıkanan çocukkundaklanır. Köyün imamı veya bilen başka biri çocuğun kulağına ezan okuyup kelime-i şehadet getirir. Çocuğun ismi önceden belirlenmişse adı kulağına fısıldanır. Doğum yapan anne ve bebeği doğumdan  onraki kırk gün boyunca evden dışarıya çıkamazlar. Bu Landik/beşikte çocuk. döneme kırklık (çılık) denilir.  

Anne ve bebeği bu dönem boyunca mümkün olduğunca tek başlarına bırakılmazlar. Cin ya da başka bir şeyin musallat olmaması için odalarında mutlaka Kur’an-ı Kerim bulundurulur. Ayrıca anne ile bebeğin yatağı bir iple çevrilir.Eğer akraba iki aileye birden bebeler gelmişse buakrabaların hiçbir üyesi kırk gün boyunca diğerakrabaya gitmez. Doğulu toplumların çoğunda olduğu gibi Hakkâri’dede erkek çocuk sahibi olmak soyun devamı açısından önemli görülür ve en az bir erkek çocuksahibi olmak istenir. Bölgedeki nüfus artış hızınındiğer illerden daha yüksek olmasının bir nedenide ailelerin daha çok erkek çocuk sahibi olmayıistemeleridir.

         Banqutk

Banqutk, doğumdan sonra anne ve çocuğun selameti, etraftakilerin çocuğun doğumundan haberdar edilmesi ve ağızların tatlanması için aile fertlerine, konu komşu ve akrabaya şeker, incir, üzüm, lokum, badem, ceviz vb. tatlı şeylerin dağıtılmasıdır. Banqutk’un tam kelime karşılığı ‘dam dövme’ dir. Eskiden akrabalar ve komşular doğum sonrasında doğum olan evin damına çıkıp, kendilerine tatlı birşeyler verilinceye kadar saçakları döverlerdi. Günümüzde, çocuk sahibi olan aile kimsenin dama çıkıp saçakları dövmesine gerek kalmadan bu ağız tatlılığı şeyleri kendiliğinden dağıttığından artık dam dövme geleneği pek kalmasa da yerine geçen geleneğin adı banqutk olarak kalmıştır. Ayrıca çocuğun doğumunun ardından kurbanlar da kesilir ve dağıtılır. Bu kurban, ileride bahsedeceğimiz  aqîqe kurbanından farklıdır.

           Pirsyar / Pirsîyar

Pırsiyar’ın kelime anlamı ‘dostların sorması’dır. Genellikle hacdan dönene, askerden gelene ve  skere gidene, uzaktan gelene ve özellikle de yenidoğan bebeklere gönderilen hediyelerdir. Benzer biçimde bir kız istendiğinde damadın ailesi kızın yakın ailesi ve akrabalarına pirsyar götürür. Gelin geldiğinde bu kez de gelinin ailesi damadın bütün akrabalarına hediye getirir. Yeni doğan bir bebeğe pirsyar gönderilmesi yukarıda sayılanlar içinde en çok önemsenenidir. Özellikleakraba ve komşulardan biri yeni bebek için pirsyar getirmemişse aile alınır ve bunu bir kıskançlık, küslük şeklinde yorumlar. Amca, dayı, hala ve teyze gibi yakın  akrabalar yeni bebeğe çeyrek, yarım veya tam altın alırlar. Dahauzak akrabalarla komşular ise bebek elbisesi, sabun,şekerleme vs. getirirler.

           İsim Koyma

Çocuğa ailenin en büyüğü ad koyar. Bu büyükkişi çoğunlukla dede olur. Ancak son yıllarda, pek çok yerde olduğu gibi Hakkâri’de de bu adetdeğişmekte, anne ve baba ortak bir kararla çocuğaad vermektedir.Her aile, çocuğa kendi nesebine uygun gördüğü adı verir. İslami isimler, çocuk erkek ise Hz. Peygamberin mübarek adlarından biri veya kızise Peygamberimizin hanımları veya kızlarınınadlarından biri, meleklerin isimleri, sahabenin isimleri, Allah’ın sıfatları veya evliyaullahın isimleriuhrevi (axreti) sayılırken bunlar dışında kalanlar dünyevi isimler olarak nitelendirilir. Bunun yanındason yıllarda çocuklara Kürtçe isimler koymadabelirgin bir artış olduğu görülmektedir.

Hakkârili üç kardeş.

          Çocuk Büyütme

Çocuk ilk haftadan sonra beşiğe konulur ve kundaklanır. Kundaklama işlerine dezbênk, altlığına ise kasnûk denir. Çocuk yaklaşık iki yıl boyunca beşikte sallanır. Yeni doğan bebeğin annesi çocuğunu mümkün olan en fazla süre anne sütüyle beslemeye çalışır. Bu süreçocuk 2 yaşına gelene kadar devam edebilir. Anneyeni bir çocuğa hamile kalmadığı sürece çocuğunu emzirmekten kaçınmaz. Hakkâri’de sütanne veya dadı tutma adeti yoktur. Her anne çocuğunu kendisi emzirir ve büyütür. Annenin yapması gereken işleriolduğunda çocuğa ablaları, halaları veya ninesi bakar. Hakkâri’de kadınların başka çocuklara sütünü verme adeti de vardır. Örneğin bir çocuk acıkmışsa ve ağlıyorsa, yanında yöresinde de sütlü bir kadın varsa bu kadın ağlayan çocuğa sütünü vermektenkaçınmaz. Böyle bir durumda kadının kendi çocuğu Meydan Medresesi önünde  ve emzirdiği diğer çocuk aynı cinsiyettense hiçbir sorun yoktur. Ancak çocukların cinsiyetleri farklıysa emzirme işi dikkatle yapılır. Bununsebebi bu iki çocuğun ileride evlenme olasılığının bulunmasıdır

.

Hakkârili birkaç çocuk.

          Sünnet Hakkâri’de erkek çocukların sünnet edilmesi Anadolu’nun pek çok yerinde görüldüğü gibi kalabalık ve abartılı düğünlerle yapılmaz. Çocuk, mümkünse doğar doğmaz sünnet edilir. Edilmemişse sünnet için en erken uygun zaman beklenir ve bu zaman geldiğinde çocuk eğlencesiz, düğünsüz sünnet edilir. Biraz da bu yüzden kirvelik adeti Hakkâri’de yok denecek kadar azdır. Sünnetlerdüğünsüz yapıldığı için  hediyeleşme de görülmez